• Alexios
  • greek
  • input methods
  • internationalisation
  • rants
Πώς πληκτρολογώ «ι» με διαλυτικά;
Εξαιρετική ερώτηση! Δείτε εδώ για την απάντηση σ'αυτή και άλλες ερωτήσεις για πληκτρολόγηση στα ελληνικά. Το άρθρο που διαβάζετε τώρα δεν είναι για το πώς βάζουμε διαλυτικά, αλλά για το πότε βάζουμε, και κυρίως για το πότε δεν βάζουμε.

Τα τελευταία πέντε-έξι χρόνια έχω παρατηρήσει μια κάπως πιο, χμ, δημιουργική χρήση των διαλυτικών. Εδώ μπορείτε να βρείτε τους επίσημους κανόνες και μερικά από τα κοινότερα λάθη που βλέπει κανείς, ακόμα και σε επίσημες ανακοινώσεις από υποτιθέμενους γνώστες της γλώσσας, με αρκετά χρήματα για να αγοράσουν ένα πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου με ελληνικό λεξικό ή αρκετή ευφυΐα για να γράφουν σε σύγχρονο web browser με δωρεάν ελληνικό ορθογράφο.

Θα το πάμε απλά γιατί κάποιοι επαγγελματίες χρήστες ελληνικών δείχνουν να ολοκλήρωσαν την εκπαίδευσή τους πριν αναφερθούν αυτές οι έννοιες στην τάξη.

Προσοχή, ο τίτλος και το περιεχόμενο του άρθρου ενδέχεται να περιέχουν σκόπιμα λάθη και ειρωνεία αντιστοίχως.

Τι Είναι Τα Ρημάδια

Τα διαλυτικά («diaeresis» για όσους έρχονται στα ελληνικά μέσω άλλων γλωσσών) μας βοηθούν να προφέρουμε φωνήεντα που θα μπορούσαν να είναι διψήφια (ή δίγραφα, ανάλογα την πηγή) αλλά τελικά δεν είναι.

Προφορά

Η ανάγνωση ελληνικών λέξεων είναι πολύ εύκολη σε σχέση με πολλές δυτικές γλώσσες (αγγλικά, ναι, εσάς κοιτάω). Διαβάζουμε όλα τα γράμματα χωριστά, και προσθέτουμε έμφαση στη συλλαβή με τον τόνο.1

Όλα τα γράμματα χωριστά, με μερικές εξαιρέσεις. Μερικά ζεύγη γραμμάτων που λέγονται διψήφια προφέρονται σαν ένας ήχος, διαφορετικός από τον ήχο των γραμμάτων που τους απαρτίζουν. Παράδειγμα: το «ο» και το «υ» προφέρονται διαφορετικά από το «ου».

Σε μερικές περιπτώσεις αυτούς τους ήχους τους θέλουμε όντως χωριστούς, και τότε χρησιμοποιούμε διαλυτικά για να τους σπάσουμε.

Φωνήεντα

Τα φωνήεντα των ελληνικών είναι επτά: α, ε, η, ι, ο, υ, ω. Δε θα συζητήσω την προφορά τους εδώ.

Διψήφια Φωνήεντα

Στα ελληνικά έχουμε εφτά συνδυασμούς δύο γραμμάτων που παράγουν ασυνήθιστα αποτελέσματα:

  • ΑΙ, Αι, αι: προφέρεται «ε».
  • ΑΥ, Αυ, αυ: προφέρεται «αφ» ή «αβ», ανάλογα με τον επόμενο ήχο.
  • ΕΙ, Ει, ει: προφέρεται «ι».
  • ΕΥ, Ευ, ευ: προφέρεται «εφ» ή «εβ», ανάλογα με τον επόμενο ήχο.
  • ΗΥ, Ηυ, ηυ: (σπάνιο) προφέρεται «ιβ».
  • ΟΙ, Οι, οι: προφέρεται «ι».
  • ΟΥ, Ου, ου: είναι το κλειστό οπίσθιο φωνήεν των ελληνικών που γράφεται, σε IPA, «u» (ο ήχος αυτός δεν αποδίδεται από μεμονωμένο γράμμα).
  • ΥΙ, Υι, υι: (σπάνιο) προφέρεται «ι».

Εδώ θα ασχοληθούμε με τα δίψηφα φωνήεντα: AI, EI, OI, OY και YI. Όλα αποτελούνται από φωνήεντα με το δεύτερο φωνήεν πάντα «ι» ή «υ».

Το Πρόβλημα

Το πρόβλημα έγκειται σε μικροπροβλήματα επικοινωνίας. Ας πούμε ότι στέλνετε το εξής SMS στο έτερόν σας ήμισυ: «ΕΠΑΘΕ ΚΑΤΑΓΜΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ». Εδώ, η ακολουθία ΠΑΙΔΙ μπορεί να καταγράφει δύο διαφορετικές λέξεις: «παιδί» (κάτι για το κάταγμα του οποίου το έτερόν σας ήμισυ ενδέχεται να εκδηλώσει εμφανή σημάδια πανικού) και «παΐδι» (πλευρό — για το κάταγμα του οποίου το έτερόν σας ήμισυ ενδέχεται να δείξει μια ύποπτη έλλειψη ενσυναίσθησης).

Η Λύση

Για να αποφύγουμε ζητήματα με το έτερον ήμισυ, η καλή και ακριβής επικοινωνία είναι πολύτιμη.

Το μυστικό είναι στο «αι». Το προφέρουμε ως «ε» κανονικά. Αν προσθέσουμε διαλυτικά (που μπαίνουν πάντα στο δεύτερο γράμμα του ζεύγους), γίνεται «αϊ» και προφέρεται ως «α-ι» (σε IPA, «aj» ή «ai»).

Οπότε τα διαλυτικά διαλύουν το διψήφιο φωνήεν.

Η Εξαίρεση

Διαλυτικά χρησιμοποιούμε μόνο εκεί που είναι απαραίτητο. Ο παρεξηγημένος ο τόνος μπορεί να διασαφηνίσει την προφορά καλύτερα, και προτιμάται (μια και οι περισσότερες λέξεις είναι τονισμένες).

Παράδειγμα: «Μάιος». Το μυστικό έγκειται στο πού βρίσκεται ο τόνος. Κανονικά ο τόνος μπαίνει στο τελευταίο γράμμα του διψηφίου («παίζω»). Αν ο τόνος τοποθετηθεί στο πρώτο γράμμα, το φωνήεν έχει ήδη διαλυθεί από αυτή την πράξη, και τα διαλυτικά δεν είναι πια απαραίτητα. Γράφουμε «Μάιος» και «γάιδαρος», αλλά «του Μαΐου» και «γαϊδούρι».

Μεγαλογράμματες Λέξεις: η Εξαίρεση της Εξαίρεσης

Μεγαλογράμματες λέξεις είναι εκείνες που είναι γραμμένες μόνο με ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Σ'αυτές έχουμε ένα μικρό πρόβλημα, γιατί σε τέτοιες λέξεις δε βάζουμε τόνους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα διαλυτικά μπαίνουν ακόμα και εκεί που δε θα ήταν απαραίτητα (λόγω του τόνου). Παράδειγμα: γράφουμε «γάιδαρος», αλλά πρέπει να γράφουμε «ΓΑΪΔΑΡΟΣ».

Ενδιαφέρον είναι ότι αυτό είναι ιδιάζον χαρακτηριστικό των ελληνικών μεγαλογράμματων λέξεων, και είναι δύσκολο να υλοποιηθεί σε software. Παρατηρεί λοιπόν κανείς διάφορα τραγελαφικά όταν μετατρέπονται αυτόματα λέξεις σε κεφαλαία στο web, αλλά (δυστυχώς) αυτά είναι αναπόφευκτα. Υπάρχουν τεχνικοί λόγοι που δυστυχώς κάνουν τη σωστή μετατροπή αδύνατη αυτή τη στιγμή.

Τα Λάθη

Πέντε λάθη βλέπει κανείς συχνά:

  • Διαλυτικό σε «ι» ή «υ» που δεν ανήκουν σε διψήφιο. Το κλασσικό παράδειγμα είναι «πρωϊνό». Λάθος, μπζζζζζτ. Τα γράμματα «ωι» δεν είναι διψήφιο φωνήεν. Είναι πάντα δύο χωριστά φωνήεντα οπότε δεν υπάρχει μπέρδεμα για το πώς προφέρονται: προφέρονται πάντα χωριστά.

  • Διαλυτικό σε «ι» ή «υ» μετά από διψήφιο φωνήεν. Τα πανταχού παρόν παράδειγμα είναι «σάντουϊτς» αντί για σάντουιτς. Λάθος, μπζζζζζτ. Μια και τα ελληνικά δεν είναι σημιτική γλώσσα, διαβάζουμε από τα αριστερά προς τα δεξιά, και τα διψήφια φωνήεντα σχηματίζονται από τα αριστερά προς τα δεξιά. Στο σάντουιτς, το «ου» είναι διψήφιο, και το «ι» έχει απλώς την κακή τύχη να βρεθεί μετά του. Μια και τα ελληνικά δεν έχουν τριψήφια φωνήεντα, το «ουι» έχει μόνο μία προφορά που αποτυπώνεται ως «ui» σε IPA.

  • Διαλυτικά σε διψήφιο που έχει ήδη διαλυθεί από τόνο. Κλασσικά παραδείγματα: «Μάϊος» αντί για Μάιος, και «δρύϊνος» αντί για «δρύινος». Λάθος, μπζζζζζτ. Τα «άι» και «ύι» έχουν ήδη διαλυθεί από τον τόνο· τα διαλυτικά είναι άχρηστα και πρέπει να αφαιρεθούν.

  • Έλλειψη διαλυτικών σε διψήφιο φωνήεν. Αυτό συνήθως προέρχεται από έλλειψη αναγνώρισης του σπάνιου διψηφίου «υι», ή σε βεβαρυμένο μεγαλογράμματο και/ή SMS παρελθόν, ή όταν κάποιος που γνωρίζει τη σωστή ορθογραφία δεν γνωρίζει πώς να γράψει «ΐ» ή «ΰ» (να πώς). Το κλασσικό παράδειγμα είναι «μεγαλοφυία» αντί για μεγαλοφυΐα. Λάθος, μπζζζζζτ. Η λέξη προφέρεται (πάλι σε IPA) «meγalofi'ia» (με-γα-λο-φυ-ία), όχι «meγalof'ia» (δύο «ι» ήχοι, όχι ένας). Το «υι» σπανίζει στα Νέα Ελληνικά. Μπορώ να σκεφτώ μόνο τις λέξεις «υιός» και όλες ιτς «–φυΐες»: «τριχο–», «ευ–», «μεγαλο–» και τα παράγωγά τους, αλλά ακόμα κι αυτές είναι αρχαίες λέξεις που χρησιμοποιούνται ακόμα αυτούσιες παρά την παρουσία νεοελληνικών συνωνύμων. Αλλά σπάνιο ή μη υπάρχει, είναι διψήφιο φωνήεν και πρέπει να διαλύεται οταν τα γράμματά του προφέρονται χωριστά.

  • Έλλειψη διαλυτικών σε μεγαλογράμματη λέξη. Κλασσικό παράδειγμα: «ΜΑΙΟΣ». Λάθος, μπζζζζζτ. Ο Μάιος δεν έχει διαλυτικά κανονικά, γιατί ο τόνος ξεκαθαρίζει την προφορά. Χωρίς τον τόνο (και σε μεγαλογράμματες λέξεις δε βάζουμε τόνους), η IPA προφορά είναι «'meos» («μέος») ή «me'os» («μεός»). Η σωστή ορθογραφία με κεφαλαία γράμματα είναι «ΜΑΪΟΣ».

Ο Αλγόριθμος

Για τους βιτσιόζους και/ή πληροφορικάριους, να ένας αλγόριθμος για να βάλετε (ή όχι) διαλυτικά στα «ι» και τα «υ» μίας λέξης:

  1. Για κάθε «ι» και «υ» της λέξης:
  2. Αν το προηγούμενο γράμμα είναι μικρό και έχει τόνο, πάμε στο βήμα 1.
  3. Αν τα δύο προηγούμενα γράμματα είναι «αι», «αυ», «ει», «ευ», «ηυ», «οι», «ου», ή «υι», πάμε στο βήμα 1.
  4. Αν το προηγούμενο γράμμα είναι «α», «ε», «η», «ο» ή «υ», και το γράμμα που εξετάζουμε προφέρεται χωριστά από το προηγούμενο, τότε βάζουμε διαλυτικά (αν το γράμμα έχει ήδη τόνο, βάζουμε διαλυτικά και τόνο).
  5. Πίσω στο βήμα 1.

  1. Ναι, υπάρχουν και κάποιες λεπτότητες προφοράς όπως το αλλοφωνικό j ή το -σμ- που προφέρεται zm αλλά μπορείς να γίνεις σχεδόν 100% καταληπτός ακόμα κι αν δεν τους ξέρεις.